So Long, My Son: De impact van China’s eenkindpolitiek
Door Sam Duijf
Wat als je een kind verliest terwijl je er vanwege China’s eenkindpolitiek nadrukkelijk maar één mag hebben? Het antwoord van Wang Xiaoshuai's epos So Long, My Son is tegelijk fijngevoelig en dreigend.
China’s in de late jaren zeventig ontstane en anno 2015 afgeschafte eenkindpolitiek blijft een gevoelig onderwerp. Dat China haar omstreden geboortepolitiek uiteindelijk officieel losliet was een gevolg van de vergrijzing van de Chinese bevolking. Een hoog geboortecijfer is momenteel immers meer dan welkom.
Toch is de eenkindpolitiek niet de enige politieke maatregel die Wang Xiaoshuai belicht in So Long, My Son. De film omspant een periode van ruim dertig jaar en volgt de algehele sociaalpolitieke veranderingen in die periode. China verandert terwijl het tegelijkertijd hetzelfde wil zijn voor iedereen. Een land waarin arbeiders na werktijd massaal de fabrieken uit schuifelen met hun uniforme blauwe overalls, maar ook een land waar de verschillen tussen arm en rijk, stad en land, jong en oud enorm zijn.
Politiek, geen poëzie
So Long, My Son (genomineerd voor een Gouden Beer) toont veel van deze nationale rimpels. De grootse en meest complexe thematiek wordt op microniveau uitgewerkt. Het China van toen toont zichzelf op huiskamerniveau, in de vorm van een driekoppig gezin dat een groot leed moet verwerken. Want wat doe je als ouders wanneer je datgene verliest waarvan je er maar één mag hebben?
Yaojun en Liyun zijn na de noodlottige verdrinkingsdood van hun tienerzoon Xingxing genoodzaakt hun leven weer op te pakken. Dat wil zeggen, net als de rest doorgaan als persoon en als gezin. Met de stroom mee.
Hun adoptiezoon (die dezelfde naam krijgt als zijn voorganger) vult algauw hun fotolijstje weer op. Een compleet gezin, zoals het hoort en in naam van het land. Voor Yaojun en Liyun zal deze samenstelling echter nooit hetzelfde aanvoelen. Ondanks vergeefse pogingen krijgen (en geven) zij niet dezelfde liefde als voorheen. Maar veel andere opties zijn er niet. China’s eenkindpolitiek is immers politiek, geen poëzie.
Projectie
In een interview met De Filmkrant vertelt Xiaoshuai over de gevolgen van de Chinese eenkindpolitiek: “dat mensen extreem beschermend waren ten opzichte van hun kinderen. Maar dat niet alleen. Het kind was ook de projectie van al hun dromen”. Wat als die droom aan diggelen wordt geslagen? Wanneer je enige kind, je enige kans, niet meer is? Die wond voelt voor de protagonisten van So Long, My Son na dertig jaar nog altijd even vers en pijnlijk aan.
Niet enkel Yaojun en Liyun maar ook China wordt ouder. Toch is er een verschil. China verandert weliswaar (flats rijzen razendsnel uit de grond, ID-kaarten worden voorzien van een chip, oud maakt plaats voor nieuw), maar de ouders van Xingxing blijven verweesd achter. Ja, zij groeien mee en worden zichtbaar ouder (dezelfde acteurs spelen zowel de jonge als de oudere versies). Toch blijven zij steken in een tijd die voorbij is. Zij maken geen nieuwe herinneringen meer aan, zij leven voort in hun oude gedachten.
In de lijn hiervan maakt Xiaoshuai nauwelijks onderscheid tussen toen en nu. Episodes uit verschillende tijden wisselen elkaar onaangekondigd en in rap tempo af. Vooral in het begin van So Long, My Son is dat onderscheid in tijd soms moeilijk te volgen. Maar naarmate de film vordert voelen die dertig jaren als een geheel aan en daarom juist vertrouwelijk en intiem. De ouders van Xingxing horen zowel hier als daar thuis.
Het leven bleek in die dertig jaar niet altijd gemakkelijk voor Yaojun en Liyun. Onder het dominante bewind van de Communistische Partij was het zaak om vooral niet tegen te stribbelen. Anders was er nog wel de sociale controle met dwingende adviezen: “waag het niet om te huilen”, “stil, straks kunnen de buren je horen!”, of “spreek hier geen woord over, zolang je leeft”, horen we de personages onderling tegen elkaar spreken. In dit China is het soms beter om de waarheid te begraven. Er is nu eenmaal geen plaats voor persoonlijk leed en zaken zoals overspel, gedwongen abortus of weggelopen kinderen.
Thriller
Het feit dat de personages soms fout zitten terwijl ze goed zouden moeten zitten zorgt voor spanning in So Long, My Son. Zonder het te afficheren of nastreven wordt de film een thriller ook al blijft de toon naturel en de stijl sober. Ook de personages blijven vrijwel altijd beheerst in het gareel lopen. Maar het is deze stilte van de film die op momenten in je oor schreeuwt. Dan spreekt de film wanneer er nauwelijks of geen geluid is. Het is geen toeval dat er veel tussen de lijnen te lezen is want So Long, My Son kwam grotendeels tot stand dankzij staatssubsidiëring.
Xiaoshuai was naar eigen zeggen ook “erg op zijn hoede voor melodrama”. Hij zoekt in zijn 185 minuten durende epos altijd het subtiele op in plaats van het generieke. Enkele sfeervolle details springen dan ook direct in het oog: een kleurige Mickey Mouse-rugzak die tegen een fletse achtergrond wordt afgezet, wapperende kleding aan een waslijn of felgroene bladeren in een bloempot die het beeld vullen. Dit soort details is van grote waarde voor Xiaoshuai. Daarin zoekt hij troost. Hoe grijs en uniform de Chinese vooruitgang ook aanvoelt in So long, My Son, ergens is er gelukkig nog steeds kleurrijk leven te vinden.