The Invisible Life of Eurídice Gusmão: Een ontologie van het missen
door Ans Van Gasse
In het Portugees is er een woord dat bijna geen vertaling kent: saudade. Wat staat voor een melancholische uiting van een intens gemis. Karim Aïnouz (° 1966) dompelt je onder in dat gevoel. Gebaseerd op het gelijknamige boek van de jonge Martha Batalha doet de Braziliaanse filmmaker in ‘The Invisible Life of Eurídice Gusmão’ het relaas van twee onafscheidelijke, maar gescheiden, zusters.
In het Rio de Janeiro van de jaren vijftig leven zussen Guida (Julia Stockler) en Eurídice (Carol Duarte) onder het dreigende patriarchale oog van hun strenge vader, een bakker die zijn oersaaie buurtdiners spijst met superlatieven over bepaalde soorten meel of bloem. Hoe droger, hoe beter voor deze vastgeroeste pater familias. Zijn dochters hebben echter hogere dromen. De een wil leven voor de liefde, de ander wil naar het verre Wenen om er pianiste te worden.
Wanneer de passionele Guida haar matrozenminnaar volgt naar Griekenland in de overtuiging dat daar haar geluk ligt, verandert alles. Vader Manoel (António Fonseca) verklaart zijn dochter dood en maakt van de ernstige Eurídice zijn droom. Hij bezorgt haar een amoureus geflipte echtgenoot en ontneemt haar alle kansen op het conservatorium. Wanneer Guida haar affaire beëindigt en huiswaarts keert, wijst vaderlief haar af. Ze bouwt een leven op in de straten van Rio de Janeiro. Een leven lang leiden de zussen parallelle levens in een broeierig Rio waar vrouwen ondergewaardeerd blijven. Ondanks een wederzijds verlangen lukt het de zussen maar niet elkaars pad te vinden. Een helft ontbreekt, een half leven wordt geleefd.
Regisseur Aïnouz volgt het leven van beide zussen op de voet. Via scènes en momentopnamen schetst hij hun leven zonder zielsverwant en ontwikkelt hij in beide vrouwen een bestaan dat wordt getorst, niet geleefd. Guida en Eurídice leven alsof hun bestaan bepaald wordt door het noodlot. Aïnouz laat meermaals een ballonnetje op over een mogelijke ontmoeting, maar die belofte wordt nooit ingelost. Wel peilt de film naar de acties die zijn protagonisten, zijn torsers, al dan niet ondernemen. Daarbij wordt duidelijk hoe vaders dochters ontzien, hoe liefde wordt gezocht waar ze niet is, hoe men jarenlang blijft hunkeren naar een verbintenis die de saudade kan doen smelten. Guida vindt die bij haar buurvrouw, Eurídice gedeeltelijk bij haar kinderen.
Aïnouz neemt zijn tijd om Guida en Eurídice te ontdekken en te onderzoeken. Via een als bijna dood beleefde tijd benadrukt Aïnouz een leven vol gemiste kansen, waardoor ‘The Invisible Life of Eurídice Gusmão’ ontsnapt aan het pure melodrama. In een prachtige poëtische sequentie op een al dan niet bestaand en desolaat eiland biedt hij ons een inkijk in een soort lotsvoorspelling van het zusterpaar.
Wanneer hij na een sterk einde deze sequentie herhaalt, fungeert ze als spirituele hint. Ain’t no mountain high enough to keep Guida and Eurídice apart. Wat geldt voor fysieke wetten, gaat niet op voor de navelstreng die hun beider levenslijnen verbindt. Waardoor ‘The Invisible Life of Eurídice Gusmão’ een persoonlijke meditatie over emotionele verlamming wordt. Saudade pur sang.