Memorias de un cuerpo que arde - De conversaties die ik nooit voerde met mijn grootmoeders
door Maura De Troyer
Antonella Sudasassi maakte een intieme film waarin oudere vrouwen uit Costa Rica terugblikken op hun ervaringen als vrouw. Mooie, maar ook schokkende herinneringen vormen samen een tedere film.
“Het is beter dat ik onherkenbaar blijf, zodat ik vrijer kan praten.” Hoe maak je een film over iets dat er niet meer is? En hoe pak je het aan als de belangrijkste personages niet in beeld komen, omdat ze willen spreken waarover niet gesproken mag worden? Als een documentaire niet verteld kan worden met beelden uit de werkelijkheid, biedt fictie soms de oplossing. In Memorias de un cuerpo que arde voert de regisseur gesprekken die ze nooit voerde met haar grootmoeders. De fictieve beelden zijn meer dan een noodoplossing. Voor veilige interviews met oude Costa Ricaanse vrouwen is er nood aan een intimiteit die enkel kan bestaan tussen mensen, niet tussen mens en camera. De beelden die in de plaats komen, soms eentonig dan weer al te illustratief, laten er geen twijfel over bestaan: dit is een film waarin luisteren belangrijker is dan kijken.
Een oude vrouw wandelt langzaam door een groot huis met muren vol foto’s. Ze zoekt gedurende de hele film obsessief door fotoboeken en fotolijsten. Herinneringen zijn voor haar een voltijdse bezigheid. Ondertussen klinken vrouwenstemmen, sommige aarzelend, andere vastberaden. In het huis passeren kippen, overleden grootmoeders, eerste vriendjes, broertjes die nooit huishoudelijk werk moeten verrichten en nonnen met educatieve posters van het vrouwenlichaam. De camera volgt de oude vrouw in trage shots door de gangen van het huis. Al snel wordt duidelijk dat de oude vrouw symbool staat voor alle vrouwen die spreken. Zij vertellen verhalen die herkenbaar zijn ver buiten Costa Rica. Zou mijn grootmoeder zich in hun herinneringen herkennen?
“Herinneringen zijn niet lineair, maar een bubbel”, zegt een van hen. Het onderscheid tussen heden en verleden is niet meer dan een illusie om het leven beter te kunnen vatten. Heden en verleden bestaan tegelijkertijd in het huis dat de oude vrouw gedurende de hele film niet verlaat. Zelfs een koffie met een vriend slaat ze af, want koffie kan je ook thuis drinken. Het toont hoe de vrouwen vanaf hun geboorte tot de huiselijke sfeer worden veroordeeld. De film voelt net als hun huiselijke herinneringen op bepaalde momenten beklemmend. Er is weinig ruimte voor interpretatie of eigen gedachten. Alle elementen worden voorgeschoteld: luister en voel mee.
Het lichaam van de oude vrouw slaat herinneringen op. Een strelende pink van een eerste geliefde. Geen enkel gevoel bij de eerste keer seks, maar volgens haar echtgenoot is dat zelfs dertig jaar later geen reden tot bezorgdheid. Bij de bevalling van een eerste kind vraagt ze aan de verpleger of ze moet schreeuwen, want andere vrouwen doen dat ook. De eerste keer dat haar man haar slaat, begint hij zelf te wenen. De jarenlange verkrachtingen door haar echtgenoot leiden ertoe dat ze zelfs niet meer van haar kind kan houden, maar niemand vertelde het haar: dat je verkracht kan worden door je echtgenoot. Op dit moment breekt het beeld eindelijk met zijn illustratieve functie. De oude vrouw kijkt de zaal doordringend aan: “Waarom luisteren jullie niet?”
In de interviews verbreken de vrouwen de stiltes die hun moeders hen zwijgend hebben aangeleerd. Ze veroordelen de schuldgevoelens die de kerk hen oplegde. De vrouwen genieten van seks en hun lichamen branden meer dan ooit vol verlangens. Het lijkt alsof ze op deze leeftijd hun eigen bestaansreden hebben gevonden. Ondanks zwaarmoedige herinneringen is er geen plaats voor verzuring. Geluk en ongeluk co-existeren. Grote plotwendingen blijven uit en maken plaats voor een meanderende tederheid. In de laatste beelden van de film zitten vrouwen met hun rug naar de camera toe, het zijn de vrouwen die gesproken hebben. Ik bedenk me dat ik nog eens op bezoek moet bij mijn grootmoeder.